Ne zaman konuşmalı, ne zaman susmalı? 2025’in bilim literatürü, bu basit görünen sorunun arkasında stratejik hesaplar, sosyal platformların görünmez ayarları ve grup psikolojisinin bulunduğunu gösteriyor. Yeni bulgular, bireylerin söz alırken risk, ödül ve gözetimi aynı anda tarttığını ortaya koyuyor. Kısacası, bazen susmak korkudan değil stratejiden.

Rasyonel özdenetim: cesaret, gözetim ve ceza hesabı

Arizona State University ile University of Michigan’ın 2025’te Proceedings of the National Academy of Sciences’da yayımlanan matematiksel modeli, insanların isyan etme dürtüsü ile olası ceza arasında nasıl stratejik bir denge kurduğunu gösteriyor. Bulgular, özdenetimin sadece korkuya değil; bireyin cesaret düzeyine, gözetim yoğunluğuna ve cezanın şiddetine duyarlı rasyonel bir tepki olduğuna işaret ediyor. Aynı kişi, bağlam değiştikçe farklı bir “konuşma/susma” eşiği belirleyebiliyor. Kısa cevap: Risk, cesaret ve gözetim aynı denklemde.

Algoritmalar, gruplar ve günlük sansür

Northeastern University’nin 27 Kasım 2025 tarihli Science makalesi, sosyal medya akışlarının nasıl bir kaldıraç işlevi gördüğünü sayılarla gösterdi. 1.200’den fazla gönüllüyle yapılan deneyde, içeriklerin yalnızca yeniden sıralanmasıyla, bir hafta içinde karşı tarafa yönelik hislerde normalde üç yılda görülebilecek 2 puanlık değişim ölçüldü. Bu hız, kutuplaşmanın platform tasarımlarıyla nasıl ivmelendiğini düşündürüyor.

Tel Aviv University’den emeritus profesör Daniel Bar-Tal, 2025’te öz-sansürün üç temel motivasyonunu sıraladı: korku, ödül kazanma arzusu ve iç grup savunması. Özellikle çatışma yaşayan toplumlarda, üstten bir talimat olmadan bile bireylerin “doğru” kabul edilen çizgide konuşma baskısı hissetmesi bu mekanizmayı güçlendiriyor. Kısa bir anlam molası: İnsanlar yalnızca cezadan kaçmıyor; ait oldukları grubun onayını da kolluyor.

Öte yandan KNAW’ye bildirilen 2025 tarihli bir vaka, politikanın akademik dile nasıl sızdığını sergiledi: ABD’deki yeni bilim politikaları nedeniyle bir nörobilimci, beyin hücrelerinin elektriksel özelliklerindeki çeşitliliğini anlatan nötr makalesinin başlığından “diversity” kelimesini çıkardı. Gerekçe netti: Terimin kendisi bile yayın sürecini riske atabilirdi. Sonuç, “absürt” düzeyde özdenetim.

Tablo net: Konuşma ya da susma kararı, bireysel cesaretten sosyal medya algoritmalarına uzanan çok katmanlı bir hesap. 2025’teki bu bulgular, ifade özgürlüğünün önümüzdeki yıllarda teknoloji, politika ve toplumsal psikoloji ekseninde daha sık tartışılacağının habercisi.